یک مفسر قرآن با تشریح عوامل نشاط آور در زندگی از دیدگاه اسلام، تصریح کرد: اسلام بی حوصلگی و کسالت را نکوهش کرده و اگر امروز در زندگی ما افسردگی گسترش پیدا کرده است، یک عامل مهم آن دوری از ایمان به خداست.
حجت الاسلام یعقوب جعفری نیا مفسر و قرآن پژوه در مورد جایگاه نشاط در روایات و آیات قرآن به خبرنگار مهر گفت: از نظر اسلام و متون دینی ما تأکید عجیبی بر این شده است که مردم با امید و و با نشاط زندگی کنند و به عواملی در دستیابی به نشاط در زندگی اشاره دارند. از جمله این عوامل در درجه اول «ایمان به خداست» که قرآن می فرماید” الا بذکر الله تطمئن القلوب”؛ ایمان به خدا به انسان آرامش خاطر و اطمینان قلب می دهد و همه دغدغه ها و نگرانی های روحی و افسردگی از بین می رود.
وی با تأکید بر اینکه اسلام بی حوصلگی و کسالت را نکوهش کرده است، افزود: اگر امروز در زندگی ما نشاط از بین رفته و افسردگی گسترش پیدا کرده است، یک عامل مهم آن دوری از ایمان به خداست. دومین عامل نشاط آور مسئله «توکل» است. یکی از آموزه های دینی ما «توکل» است و در قرآن مکرر بر این مسئله تأکید دارد.
حجت الاسلام جعفری نیا یادآور شد: برخی از توکل یک معنای انحرافی را برداشت کردند به این معنی که هیچ حرکتی نکن و فقط توکل داشته باش. در حالیکه معنای اصلی توکل این است که انسان تلاش کند و در عین حال بر خدا تکیه کند، در واقع توکل پشتوانه روحی است که با آن انسان سرزنده و با نشاط زندگی می کند.
وی افزود: همچنین در قرآن و احادیث شدیدا برخوشبینی توصیه شده است و از اینکه کسی به مردم سوء ظن و گمان بد داشته باشد، نهی شده است. قرآن می فرماید” یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ…”بیشترین این ناراحتی های زندگی امروز ما از بدگمانی هاست و این بدبینی ها در خانواده، در همسایه و دوست و محیط کاری و محیط اجتماعی موجب کسالت و غصه می شود و انسان را دچار افسردگی می کند و هر چیزی جزئی را بزرگ می پندارد.
این نویسنده و قرآن پژوه تأکید کرد: مسئله دیگر که در آموزه های ما هست به ویژه در فرهنگ شیعی،”انتظار فرج” است. انتظار فرج دو حالت دارد یکی انتظار فرج امام زمان(عج) که خود نشاط آور است و دیگری انتظار فرج شخصی است که توصیه شده است، انسان در زندگی برخوردار از این انتظار باشد که به آن «فرج بعد از شدت» می گویند. انسان وقتی به یک گرفتاری دچار شد انتظار داشته باشد که به زودی این گرفتاری برطرف خواهد شد که در قرآن در سوره «الم نشرح» این عبارت است که “إن مع العسر یسری” و دوبار تکرار شده است “فإن مع العسر یسری” بعد از هر سختی، گشایشی هست این مسئله اگر در ذهن ما رسوخ کند و باور کنیم که قرآن با تأکید فراروان بر این مسئله اشاره دارد ، این مسئله موجب امید و نشاط در آدمی می شود.
جعفری نیا با بیان اینکه در آیات و روایات بر امید و رجاء توصیه شده است، افزود: در روایتی آمده است که اگر نهالی در دست داری و می دانی فردا روز قیامت است و دنیا ویران می شود، باز این نهال را بکار. یا روایتی هست که می فرماید:” آنچنان کار و تلاش کن که گویی همیشه زنده هستی”. این روایت همراه با دیگر روایات، امیدواری را افزایش می دهد. یا در قرآن بر امید تأکید شده است مثلا در مورد مؤمنان می فرماید” انَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِیَةً یَرْجُونَ تِجَارَةً لَّن تَبُورَ”
وی تصریح کرد: برخی سؤال می کنند که چرا در قرآن آیاتی وجود دارد که از شادی نهی می کند مثل آیه “فَلْیَضْحَکُواْ قَلِیلاً وَلْیَبْکُواْ کَثِیرًا جَزَاء بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ” باید پاسخ دهیم که با توجه به مجموع آیات قرآنی«فرح» به معنای شادی دو جور است؛ یکی شادی ممدوح و پسندیده و یکی شادی مذموم و ناپسند. شادی پسندیده این است که انسان امیدوار به خدا باشد و بر این مسئله در قرآن امر شده است که قرآن می فرماید:” قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَٰلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ ” یعنی: این فرح و شادی به امید و رحمت خدا بهتر از هرچیزی است که شما ذخیره کنید. بببنید این آیه قرآن چه زیبا شادی و فرح را بهترین چیز معرفی و امر به آن می فرماید.
این مفسر قرآن به شادی مذموم از دیدگاه قرآن و روایات اشار کرد و افزود: شادی آمیخته با غرور مورد نهی قرار گرفته است. مثلا درباره قارون که فردی بسیار ثروتمند در زمان حضرت موسی(ع) بود، در قرآن آمده است که به قوم قارون هشدار می دهد که شادی نکن که خدا اینگونه شاد شدن را دوست ندارد. اینجا «فرح» به معنای شادی ناشی از غرور است و اینکه انسان تصور کند همه چیز را از خودش دارد و غافل باشد از عاقبت خود، از این نوع فرح آمیخته با غرور نهی شده ایت. اما شادی ناشی از امیدواری به خدا و آینده ممدوح است. البته توصیه های جزئی دیگری درباره دستیابی به نشاط در زندگی مثل امر به ازدواج، سیر و سفر و ورزش نیز در روایات آمده است که همه نشاط آور است.
شادی در سیره معصومان علیهم السلام
شاد بودن، یکی از نیازهای اساسی و تأثیرگذار در زندگی آدمی است که پیشوایان دین عنایت ویژه ای به آن داشتند. به همین دلیل، خود نیز با چهره ای گشاده با مردم برخورد می کردند. استاد مطهری در این باره می نویسد:
علی علیه السلام مردی بود بشاش. برخلاف مقدس مآب های ما که همیشه از مردمِ دیگر بهای مقدسی می خواهند، همیشه چهره های عبوس و اخم های درهم کشیده دارند و هیچ وقت حاضر نیستند یک تبسم را به لبان خود بیاورند، علی علیه السلام همیشه با مردم با بشاشت و با چهره بشاش روبه رو می شد، مثل خود پیامبر. علی علیه السلام با مردم مزاح می کرد، مادام که به حد باطل نمی رسید؛ همچنان که پیامبر مزاح می کرد.
بزرگان دین در تقسیم بندی ساعت های روزانه، جایگاه ویژه ای برای شادی و تفریح در نظر می گرفتند. امام رضا علیه السلام در این باره می فرماید:
بکوشید اوقات شبانه روز شما چهار ساعت [بخش] باشد: ساعتی برای عبادت و مناجات با خدا؛ ساعتی برای تأمین معاش؛ ساعتی برای معاشرت با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیب هایتان آگاه سازند و در باطن به شما خلوص دارند و ساعتی را هم به تفریحات و لذت ها اختصاص دهید و با این بخش از زندگی، قادر خواهید بود آن سه بخش دیگر را به خوبی انجام دهید.
علی علیه السلام ، شادی و نشاط را حالتی عاطفی می داند و آن را به «فرصت» تعبیر می کند: «مواقع شادمانی، فرصت است.» آن حضرت حتی برای زمان هایی که غم و اندوه به طور طبیعی به سراغ انسان می آید، سفارش می کند که گشاده رو باشیم، چنان که می فرماید: «شادی مؤمن در چهره اش و اندوهش در دلش است».
شادی های پسندیده
۱٫ شادی اطاعت خدا و لحظه وصال با معبود
امام علی علیه السلام فرمود: «شادی مؤمن، به طاعت پروردگارش و غمش، برگناه و عصیان است». وقتی انسان پروردگارش را عاشقانه عبادت می کند و از پرستش او لذت می برد، بر نشاط روحی اش می افزاید. پس خالصانه و با خشوع کامل، دل و جانش را به آستان حضرت دوست می سپارد و از این دیدار شادمان می شود. پیامبر خدا، محمد مصطفی صلی الله علیه و آله نیز در وصیت نامه خویش به امام علی علیه السلام می فرماید: «ای علی! برای مؤمن در دنیا سه خوشحالی است: دیدار با برادران دینی؛ افطار از روزه و شب زنده داری در آخر شب».
۲٫ شادی در ولادت پیشوایان دین
برگزاری مراسم جشن و شادمانی در روزهای ولادت امامان معصوم علیهم السلام ، از شادی های بجا و پسندیده است. امام رضا علیه السلام به ریان بن شبیب فرمود: «اگر دوست داری در درجات عالی بهشت با ما باشی، به حزن ما محزون و به شادی ما شاد باش». این گونه کارها، هم بر معنویت فرد و انس او با ائمه می افزاید و هم توان روحی ـ روانی انسان برای گام برداشتن در راه مستقیم الهی را بالا می برد.
۳٫ شادکردن هم نوعان
اگر انسان با چهره گشاده و نیت نیک، غم و ناراحتی را از بندگان خدا دور کند، عبادت خدای را به جا آورده است و خود نیز از این شادمانی، خرسند خواهد بود. از امام باقر علیه السلام نقل است: «نزد خدا، عبادتی محبوب تر از شاد کردن مؤمنان نیست»
.
به گفته صائب تبریزی:
تار و پود عالم امکان به هم پیوسته است عالمی را شاد کرد هر کس که یک دل شاد کرد
شاد کردن دیگران نیز راه های متفاوتی دارد، مانند: توجه کردن، نگاه کردن، محبت ورزیدن، سخن گفتن، هدیه دادن و کمک کردن از نظر مالی برای رفع مشکلات.
خواهی چو خلیل، کعبه بنیاد کنی وان را به نماز و طاعت آباد کنی
روزی دو هزار بنده آزاد کنی به زان نبود که خاطری شاد کنی
شادی کاذب
شادی‌هایی که همراه با نافرمانی خدا، آزار و اذیت دیگران، لهو و کارهای بیهوده و خطر آفرین هستند در زمره شادی‌های کاذب و ناپسند قرار می‌گیرند. اصولا شادی‌های کاذب، آنی، زودگذر و با نتایج ناخوشایند همراه هستند.
امیرمؤمنان، وضعیت غفلت زدگان دنیا را که به شادی‌های تخدیری روی آورده و به آن دل خوش کرده‌اند، چنین توصیف می‌کنند: «چه بسیار تن‌های عزیز و خوش آب و رنگی که به کام زمین فرو رفته‌اند، حال آنکه در دنیا با ناز و نعمت تغذیه می‌شده‌اند و در دامن آبرو و شرف پرورش می‌یافته‌اند، لحظه‌های اندوه‌گنانه‌شان را با تفریح درمان می‌کردند و هرگاه به مصیبتی دچار می‌آمدند به بی تفاوتی پناه می‌بردند تا مبادا لحظه خرمی زندگی و بازی پوچ و سرگرمی‌شان را از دست بدهند. آری، درست در همان گرماگرم عیش و نوش و در فضای آن زندگی غفلت آلود که دنیا و عاشق ناز پرورده‌اش به هم لبخند می‌زنند ناگهان روزگار با خار جان گزایش او را می‌گزد و در گردش روزان و شبان نیروهایش را در هم می‌شکند و هیولای مرگ از نزدیک بر او خیره می‌شود».
قرآن ضمن بیان عذاب‌های دوزخیان میفرماید: ذلکم بما کنتم تفرحون فی الأرض بغیر الحق و بما کنتم تمرحون (۳)؛ این به خاطر آن است که به ناحق در زمین شادی می‌کردید و از روی غرور و مستی به خوشحالی می‌پرداختید. جالب این که در آخر آیه میفرماید: «بما کنتم تمرحون»؛ که به معنای شادی به خاطر مطالب بی‌اساس یا شدت فرح آمده است و شدت فرح معمولاً از گناه و فساد سر در می‌آورد. بعضی از شادی‌ها به جهت همراه بودن با فساد و گناه، سرانجام به ذلت و رسوایی شخص می‌انجامد.
نمود‌های تفریحات سالم در دستور‌ات اسلام
در اکثر کتاب‌ها و مقالات روانشناسی پیرامون شادی، این چند منبع مکررا به عنوان عواملی که منجر به شادی می‌شوند ذکر شده‌اند: خوردن، فعالیت‌های اجتماعی، رابطه جنسی، ورزش، موفقیت و تایید اجتماعی، استفاده از مهارت‌ها، محیط و آب و هوا و تفریح و استراحت. اسلام تمام این موارد را به عنوان منابعی که به شادی البته از نوع زودگذر آن منتج می‌شود قبول دارد و پیرامون هر کدام دستوراتی نغز دارد و آنها را تحت کنترل دین در آورده است.
اکثر ما انسان‌ها کم و بیش از همه این موارد در زندگی خویش برخورداریم ولی باز هم خلا نشاط و سرور درونی را احساس می‌کنیم. در اینجاست که دین اهمیت خود را نمایان می‌کند. اسلام علاوه بر اینها موارد دیگری را که منجر به شادی و نشاط درونی و ماندگارتر می‌شود ذکر کرده است. من جمله:
۱٫ ایمان: الا إِنَّ أَوْلِیَاء اللّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ (۵)؛ بدانید به درستی که بر اولیای خدا نه بیمى است و نه آنان اندوهگین مىشوند.
۲٫ احیای حق و از بین بردن باطل: امام علی (ع) در نامه خود به عبدالله بن عباس می‌نویسند: پس بهترین چیز نزد تو در دنیا رسیدن به لذت‌ها یا گرفتن انتقام نباشد بلکه هدف تو خاموش کردن باطل یا زنده کردن حق باشد.
۳٫ پرهیز از گناه: به فرموده امام صادق (ع) هر روزی که در آن گناه نشود عید است.
۴٫ شاد کردن دیگران: امام علی (ع) در این باره فرمودند: ای کمیل! خانواده‌ات را فرمان ده که روزها را در به دست آوردن بزرگواری و شب‌ها را در رفع نیاز خفتگان بکوشند. سوگند به خدایی که تمام صدا‌ها را می‌شنود، هر کس دلی را شاد کند خداوند از آن شادی لطفی برای او قرار دهد که به هنگام مصیبت چون آب زلالی بر او باریدن گرفته و تلخی مصیبت را بزداید چنان که شتر غریبه را از چراگاه دور سازند (۶).
۵٫ شادی به وقت اطاعت از خدا: به فرموده امام علی (ع) شادی مومن به طاعت پروردگارش و غمش بر گناه و عصیان اوست (۷).
۶٫ گره‌گشایی: امام کاظم (ع) در این باره می‌فرمایند: «به درستی که زیر عرش سایه‌ای است که ساکن نمی‌شود در آن مگر کسی که کار خیری را برای برادر دینی‌اش انجام دهد یا گرفتاری او را رفع و یا قلبش را شاد نماید. (۸)
۷٫ شادی در روزهای فرح معصومان و اعیاد اسلامی: در این باره امام رضا (ع) به ربان بن شبیب می‌فرمایند: «اگر دوست داری در درجات عالی بهشت با ما باشی به حزن ما محزون و به شادی ما شاد باش. (۹)
۸٫ ورزش و مسابقه: «ارسله معنا غدا یرتع و یلعب» (۱۰)؛ در قرآن کریم آمده است: آن گاه که فرزندان او خواستند یوسف را از ایشان جدا کنند، ورزش را بهانه کردند و گفتند: فردا او را همراه ما بفرست تا ورزش و بازی کند و ما هم یقیناً از او محافظت می‌کنیم و این بهانه هایی بود که حضرت یعقوب در برابر آن سکوت اختیار کرد، سکوتی که علامت رضایت و بیانگر تأیید این کار است.
نقل تأییدآمیز بازی و ورزش یوسف در داستان او و نیز تأکید بر ورزش و مسابقات در روایات و سفارش‌های فراوان در خصوص ورزش‌هایی که پیش از همه نشاط آور و مفرح است (۱۱) خود می‌تواند دلیلی بر تأکید دین اسلام بر تفریح‌های سالم باشد.
افزون بر این، قرآن کریم از دو پیامبر به خاطر ویژگی «قوت» و «نیروی بدنی» تعریف و تمجید می‌کند، یکی از طالوت (۱۲) و دیگری از حضرت موسی، در جریان کمک کردن او به دختران شعیب (۱۳) که همگی نشان دهنده توصیه به قدرتمند شدن در پی تلاش و کوشش است. ورزش‌های سوارکاری، تیراندازی و شنا، سه ورزش مورد تأکید اسلام است که فرح بخشی این سه، در میان رشته‌های فراوان دیگر بر اهل فن پوشیده نیست.
۹٫ صله رحم و دید و بازدید: نشست و برخاست با یکدیگر، به ویژه اقوام و خویشان، یکی از بهترین انواع تفریح‌های سالم است. این عمل آن چنان مورد تأکید است که روایات فراوان و نیز آیاتی در این زمینه وارد شده است. خداوند متعال در آیات مختلف این حقیقت را این گونه بیان می‌کند: «و به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید و با مردم نیکو سخن گویید» (۱۴). از رسول خدا (ص) روایت شده است: کسی که برادر مؤمنش را در منزل او بدون حاجت و درخواست زیارت کند، خداوند نام او را از زیارت کنندگان خودش می‌نویسد و واجب است بر خدا که زائر خود را گرامی بدارد (۱۵).
۱۰٫ اطعام و پذیرایی از مهمان: خوردن، آشامیدن، خوراندن، نوشانیدن و میهمانی از موضوعات مورد تأکید اسلام است و میهمانی کردن که نقش بسزایی در ایجاد شادی در دل مردم دارد، مورد تأکید دین اسلام است. از امیرالمؤمنین علی (ع) نقل شده: «لذت کریمان در خوراندن است و لذت لئیمان در خوردن» (۱۶) و همچنین از ایشان نقل شده است: «قوی کردن و توانمندسازی اجسام با غذا خوردن است و توانمندسازی روح با غذا خوراندن می‌باشد» (۱۷).
۱۱٫ سیر و سفر و گردش: سیر و سفر و گردش و استفاده از مناظر زیبای طبیعت، آبشارها، کوه‌ها، دریا‌ها و آثار باستانی دشت‌ها و حتی کویر مورد سفارش دین اسلام است، تا آن جا که سیر و سفر را مقدمه علم‌آموزی و عبرت‌اندوزی می‌داند: «سِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ»(۱۸)؛ در زمین بگردید، آنگاه بنگرید که فرجام تکذیبکنندگان چگونه بوده است؟ از رسول اکرم نیز روایت شده است که می‌فرمایند: «مسافرت کنید تا صحت یابید و غنیمت به دست آورید» (۱۹).
۱۲٫ استفاده از مظاهر زیبای موجود در طبیعت: قرآن کریم میفرماید: «و در آنها برای شما زیبایی است، آنگاه که [آنها را] از چراگاه بر می‌گردانید و هنگامی که (صبحگاهان) به چراگاه می‌فرستید. »(۲۰). صبح هنگام و عصرگاهان مواقعی است که انسان نیاز به آرامش روحی دارد. صبحگاهان، آنگاه که قصد شروع فعالیت روزانه را دارد و عصرگاهان، آن هنگام که نیازمند رفع خستگی تلاش روزانه است.
قرآن مجید برای کسانی که در صحرا زندگی می‌کنند و از نعمت آب و هوای پاک و زندگی در طبیعت بهره‌مند هستند، توصیه می‌کند که به چارپایانی که خدا به شما عنایت کرده بیشتر توجه کنید که موقع رفتن و برگشتن آنها، زیبایی و حسن نظر وجود دارد. خداوند به مردم توصیه کرده برای آرامش اعصاب و تفریح به چارپایان نگاه کنند و از نگاه به آنان لذت ببرند. آیات دیگری نیز از جمله توصیه برای توجه به گیاهان زیبا (۲۱)، آب‌های روی زمین (۲۲)، زینت آسمان‌ها در شب (۲۳) و… بیانگر بهره‌برداری و لذت از مواهب الهی است که در طبیعت وجود دارد.
۱۳٫ خودآرایی و رسیدگی به سر و وضع و لباس: انسان چون می‌خواهد برای عبادت و حضور در مسجد از منزل خارج شود، به سفارش خداوند لازم است خود را زیبا کرده و زینت‌های خود را بردارد. «یا بنی آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد» (۲۴). به طور کلی، هر زیبایی که در روح و روان انسان و دیگران تأثیر مثبت گذارد مورد تأیید آیات و روایات فراوان می‌باشد. از امام صادق (ع) روایت شده است: «بپوشید و زینت کنید (خود را بیارائید) که خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد (اما این زینت و خودآرایی) باید از راه حلال باشد» (۲۵).
۱۴٫ کار: از علی (ع) روایت شده که کار بالاترین تفریح است. این سخن از امام علی (ع) راهی نوین در تفریحات سالم می‌گشاید که انسان اوقات فراغت خود را با کارهای مفید (مثل صنایع دستی و…) پر کند.
منبع: http://mehrmihan.ir/happy-life-according-to-islam/
مطالب جالب دیگر
- ۹۵/۱۱/۲۶